บทดอกสร้อย

บทดอกสร้อย

        บทดอกสร้อย หรือกลอนดอกสร้อยเป็นกลอนสมัยใหม่ แต่งขึ้นเพื่อใช้ขับร้องเช่นเดียวกับกลอนสักวา ต่อมานิยมแต่งเพื่อใช้เป็นบทกลอนสอนใจสำหรับเด็ก ๆ เพื่อให้จดจำได้ง่าย  และบางครั้งอาจแต่งเพื่อใช้ในเรื่องอื่น ๆ
        กลอนดอกสร้อย 1 บท มี 4 บาท(8 วรรค) ในวรรคแรกบังคับให้คำที่ 2 ใช้คำว่า “เอ๋ย”  ส่วนคำที่ 1 ให้ซ้ำกับคำที่ 3 เช่น แมวเอ๋ยแมวเหมียว  ดอกเอ๋ยดอกไม้  ในเรื่องคำสัมผัสกำหนดให้มีสัมผัสบังคับเช่นเดียวกับกลอนสุภาพ และจบบทด้วยคำว่า “เอย”ในคำสุดท้ายของวรรคที่แปด

ข้อเตือนใจจากบทดอกสร้อย
            ใช้เป็นบทอาขยานสำหรับชั้นประถม สอนให้รู้จักพฤติกรรมตามธรรมชาติของสิ่งที่อยู่รอบตัวเราทั้งคนและสัตว์ แล้วนำมาสู่คติสอนใจ พฤติกรรมตามธรรมชาติเหล่านั้น และเมื่อแต่งเรื่องออกมาในรูปของกวีนิพนธ์ทำให้ได้ทั้งอรรถรสทางภาษา ทั้งด้านคำและความหมาย ทำให้เรียนรู้ได้ง่าย จดจำไว้ได้นานตลอดไปโดยไม่ต้องใช้ความพยายามมาก นอกจากนั้นยังนำมาใช้เป็นบทขับร้องในวิชาขับร้องอีกด้วย บทดอกสร้อยที่ได้เลือกสรรค์ และประมวลมาเป็นบทเรียนมีอยู่ดังนี้

เด็กน้อย

ค เด็กเอ๋ยเด็กน้อย	ความรู้เรายังด้อยเร่งศึกษา
เมื่อเติบใหญ่เราจะได้มีวิชา	เป็นเครื่องหาเลี้ยงชีพสำหรับตน
ได้ประโยชน์หลายสถานเพราะการเรียน	จงพากเพียรไปเถิดจะเกิดผล
ถึงลำบากตรากตรำก็จำทน	เกิดเป็นคนควรหมั่นขยันเอย ฯ
	ร้องลำฝรั่งรำเท้า

แมวเหมียว

ค แมวเอ๋ยแมวเหมียว	รูปร่างประเปรียวเป็นนักหนา
ร้องเรียกเหมียวเหมียวเดี๋ยวก็มา	เคล้าแข้งเคล้าขาน่าเอ็นดู
รู้จักเอารักเข้าต่อตั้ง	ค่ำค่ำซ้ำนั่งระวังหนู
ควรนับว่ามันกตัญญู	พอดูอย่างไว้ใส่ใจเอย ฯ
	นายทัด เปรียญ แต่ง ร้องรำแขกบริเทศ

ตั้งไข่

ค ตั้งเอ๋ยตั้งไข่	จะตั้งใยไข่กลมก็ล้มสิ้น
ถึงว่าไข่ล้มจะต้มกิน	ถ้าตกดินเสียก็อดหมดฝีมือ
ตั้งใจเรานี้จะดีกว่า	อุตส่าห์อ่านเขียนเรียนหนังสือ
ทั้งวิชาสารพัดเพียรหัดปรือ	อย่าดึงดื้อตั้งไข่ร่ำไรเอย ฯ
	สมเด็จ ฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงนิพนธ์ ร้องรำลมพัดชายเขา

ซักส้าว

ค ซักเอ๋ยซักส้าว	ผลมะนาวทิ้งทานในงานศพ
เข้าแย่งชิงเหมือนสิ่งไม่เคยพบ	ไม่น่าคบเลยหนอพวกขอทาน
ดูประหนึ่งขัดสนจนปัญญา	มีทางหากินได้หลายสถาน
ประหลาดใจเหตุไฉนไม่ทำงาน	ประกอบการอาชีพที่ดีเอย ฯ
	ร้องรำสารถีชักรถ

ตุ๊ดตู่

ค ตุ๊ดเอ๋ยตุ๊ดตู่	ในเรี่ยวในรูช่างอยู่ได้
ขี้เกียจนักหนาระอาใจ	มาเรียกให้กินหมากไม่อยากคบ
ชาติขี้เกียจเบียดเบียนแต่เพื่อบ้าน	การงานแต่สักนิดก็คิดหลบ
ตื่นเช้าเราควรหมั่นประชันพลบ	ไม่ขอคบขี้เกียจเกลียดนักเอย ฯ
	สมเด็จ ฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงนิพนธ์ ร้องลำวิลันตาโอด

นกกิ้งโครง

ค นกเอ๋ยนกกิ้งโครง	หลงเข้าโพรงนกเอี้ยงเถียงเจ้าของ
อ้อยอี๋เอียงอ้อยอี๋เอียงส่งเสียร้อง	เจ้าของเขาว่าหน้าไม่อาย
แต่นกยังรู้ผิดรัง	นักปราชญ์รู้พลั้งไม่แม่นหมาย
แต่ผิดรับผิดพอผ่อนร้าย	ภายหลังจงระวังอย่าพลั้งเอย ฯ
	พระยาพินิจสารา (ทิม) แต่ง ร้องลำนกกระจอกทอง

เรือเล่น

ค เรือเอ๋ยเรือเล่น	สามเส้นเศษวาไม่น่าล่ม
ฝีพายลงเต็มลำจ้ำตะบม	ไปขวางน้ำคล่ำจมลงกลางวน
ทำขวาง ๆ รีรีไม่ดีหนอ	เที่ยวขัดคอขัดใจไม่เป็นผล
จะก่อเรื่องเคืองข้องหมองกมล	เกิดร้อนรนร้าวฉานรำคาญเอย ฯ
	นายทัด เปรียญ แต่ง ร้องลำตวงพระธาตุ

นกเอี้ยง

ค นกเอ๋ยนกเอี้ยง	คนเข้าใจว่าเจ้าเลี้ยงซึ่งควายเฒ่า
แต่นกเอี้ยงนั้นเลี่ยงทำงานเบา	แม้อาหารก็ไปเอาบนหลังควาย
เปรียบเหมือนคนทำตนเป็นกาฝาก	รู้มากเอาเปรียบคนทั้งหลาย
หนีงานหนักคอยสมัครงานสบาย	จึงน่าอายเพราะเอาเยี่ยงนกเอี้ยงเอย ฯ
	ร้องลำแขกไซ

ไก่แจ้

ค ไก่เอ๋ยไก่แจ้	ถึงยามขันขันแซ่กระชั้นเสียง
โก่งคอเรื่อยร้องซ้องสำเนียง	ฟังเพียงบรรเลงวังเวงดัง
ถ้าตัวเราเหล่านี้หมั่นนึก	ถึงคุณครูผู้ฝึกสอนสั่ง
ไม่มากนักสักวันละสองครั้ง	คงตั้งแต่สุขทุกวันเอย ฯ
	หม่อมเจ้าประภากร ทรงแต่ง ร้องลำนางนาค

จ้ำจี้

ค จ้ำเอ๋ยจ้ำจี้	เพ้อเจ้อเต็มทีไม่มีผล
ดอกเข็มดอกมะเขือเจือระคน	สับสนเรื่องราวยาวสุดใจ
เขาจ้ำแจวจ้ำพายเที่ยวขายของ	เร่ร้องตามลำแม่น้ำไหล
ชอบรีบแจวรีบจ้ำหากำไร	จ้ำทำไมจ้ำจี้ไม่ดีเอย ฯ
	นายทัด เปรียญ แต่ง ร้องลำลิ้นลากระทุ่ม

กาดำ

ค กาเอ๋ยกาดำ	รู้จำรู้จักรักเพื่อน
ได้เหยื่อเผื่อแผ่ไม่แชเชือน	รีบเตือนพวกพ้องร้องเรียกมา
ต่างกลุ้มรุมล้อมพร้อมพรัก	น่ารักน้ำใจกระไรหนา
การเผื่อแผ่แน่ะพ่อหนูจงดูกา	มันโอบอารีรักดีนักเอย ฯ
	นายแก้ว แต่ง ร้องลำขิมเล็ก

แมงมุม

ค แมงเอ๋ยแมงมุม	ขยุ้มหลังคาที่อาศัย
สั่งสอนลูกรักให้ชักใย	ลูกไกลไม่ทำต้องจำตี
ได้ความเจ็บแค้นแสนสาหัส	เพราะขืนขัดถ้อยคำแล้วซ้ำหนี
เด็กเอ๋ยเจ้าอย่าเป็นดังเช่นนี้	สิ่งไม่ดีครูว่าอย่าทำเอย ฯ
	หลวงประชุมบรรณสาร (พิณ) แต่ง ร้องลำบทร้องไห้

กะเกย

ค กะเอ๋ยกะเกย	อย่าละเลยกุ้งไม้ไว้จนเหม็น
มากินข้าวเถิดนะเจ้าข้าวจะเย็น	ไปมัวเล่นอยู่ทำไมใช่เวลา
ถ้าถึงยามกินนอนผ่อนผัดนัก	ก็ขี้มักเจ็บไข้ไม่แกล้งว่า
จะท้องขึ้นท้องพองร้องระอา	ต้องกินยาน้ำสมอขื่นคอเอย ฯ
	สมเด็จ ฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงนิพนธ์ ร้องลำตะนาว

มดแดง

ค มดเอ๋ยมดแดง	เล็กเล็กเรี่ยวแรงแข็งขยัน
ใครกล้ำกลายมาทำร้ายถึงรังมัน	ก็วิ่งพรูกรูกันมาทันที
สู้ได้หรือมิได้ใจสาหัส	ปากกัดก้นต่อยไม่ถอยหนี
ถ้ารังเราใครกล้ามาราวี	ต้องต่อตีทรหดเหมือนมดเอย ฯ
	นายทัด เปรียญ แต่ง รำลำพัดชา

ตุ๊กแก

ค ตุ๊กเอ๋ยตุ๊กแก	ตับแก่แซ่ร้องกึกก้องบ้าน
เหมือนเตือนให้งูรู้อาการ	น่ารำคาญเสียแท้ ๆ แส่จริงจริง
อันความลับเหมือนกับตับที่ลับแน่	อย่าตีแผ่ให้กระจายทั้งชายหญิง
ที่ควรปิดปิดไว้อย่าไหวติง	ที่ควรนิ่งนิ่งไว้ในใจเอย ฯ
	นายทัด เปรียญ แต่ง ร้องลำสะสม

กระต่าย

ค กระเอ๋ยกระต่าย	มุ่งหมายเสาะหาแต่อาหาร
เผลอนิดติดแร้วดักดาน	ลนลานเชือกรัดมัดต้นคอ
จะทำการสิ่งไรให้พินิจ	อย่าคิดแต่ละโมภโลภลาภหนอ
เห็นแต่ได้ไขว่คว้าไม่รารอ	จะยื่นคอเข้าแร้วยายแก้วเอย ฯ
	พระราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสุทัศน์นิภาธร  ทรงนิพนธ์ ร้องลำตะลุ่มโปง

โพงพาง

ค โพงเอ๋ยโพงพาง	ทอดขวางตามลำแม่น้ำไหล
มัจฉาตาบอดลอดเข้าไป	ติดอยู่ในข่ายขึงตรึงตรา
ตาบอดอยู่ประสาตัวตาบอด	อย่าทำสอดตาเห็นเช่นว่า
ควรเสงี่ยมเจียมพักตร์รักกายา	อวดฉลาดพลาดท่าพาจนเอย ฯ

เจ้าการะเกด

ค เจ้าเอ๋ยเจ้าการะเกด	ขี่ม้าเทศถือกฤชจิตเจ้ากล้า
คอยระวังไพรีจะมีมา	การรักษาหน้าที่ดีสุดใจ
อันถิ่นฐานบ้านช่องต้องรักษา	หมั่นตรวจตราเย็นเช้าเอาใจใส่
อย่าเลินเล่อเผลอพลั้งระวังภัย	ถ้าหากใครมัวประมาทมักพลาดเอย ฯ
	นายทัต เปรียญ แต่ง ร้องลำม้าย่อง

โมเย

ค โมเอ๋ยโมเย	ไปทะเลเมาคลื่นฝืนไม่ไหว
ให้อ่อนจิตอาเจียนวิงเวียนไป	พักอาศัยจอดนอนก็ผ่อนคลาย
อันเมาเหล้าเมายามักพาผิด	และพาติดตนอยู่ไม่รู้หาย
จะเลื่องลือชื่อชั่วจนตัวตาย	อย่าเมามายป่นปี้ไม่ดีเอย ฯ
	นายแก้ว แต่ง ร้องลำจีนดาวดวงเดียว

เท้งเต้ง

ค เท้งเอ๋ยเท้งเต้ง	คว้างเคว้งอยู่ในลำแม่น้ำไหล
ไม่มีเจ้าของปกครองไป	ต้องลอยตามน้ำไปโคลงเคลง
เหมือนใครลอยโลเลไม่ยุดหลัก	คนขี้มักกลุ่มรุมกันคุมเหง
ต่อความดีป้องตนคนจึงเกรง	อย่าเท้งเต้งมดตะนอยจะต่อยเอย ฯ
	นายทัด เปรียญ แต่ง ร้องลำล่องเรือ

นกเขา

ค นกเอ๋ยนกเขา	ขันแต่เช้าหลายหนไปจนเที่ยง
สามเส้ากุกแกมแซมสำเนียง	เสนาะเสียงเพียงจะรีบงีบระงับ
อันมารดารักษาบุตรสุดถนอม	สู้ขับกล่อมไกวเปลเห่ให้หลับ
พระคุณท่านซาบซึมอย่าลืมลับ	หมั่นคำนับค่ำเช้านะเจ้าเอย ฯ
	พระยาพินิจสารา (ทิม) แต่ง ร้องลำเทพชาตรี

จันทร์เจ้า

ค จันทร์เอ๋ยจันทร์เจ้า	ใครขอข้าวขอแกงท้องแห้งหนอ
ร้องจนเสียงแห้งแหบถึงแสบคอ	จันทร์จะขอให้เราก็เปล่าดาย
ยืมจมูกท่านหายใจเห็นไม่คล่อง	จงหาช่องเลี้ยงตนเร่งขวนขวาย
แม้นเป็นคนเกียจคร้านพานกรีดกราย	ไปมัวหมายจันทร์เจ้าอดข้าวเอย ฯ
	นายทัด เปรียญ แต่ง ร้องลำพราหมณ์ดีดน้ำเต้า

ช้างพลาย

ค ช้างเอ๋ยช้างพลาย	ร่างกายกำยำล่ำสัน
กินไผ่ใบดกตกมัน	ดุดันโดยหมายว่ากายโต
มนุษย์น้อยนักหนายังสามารถ	เอาเชือกบาศคล้องติดด้วยฤทธิ์โง่
อย่าถือดีดังช้างทำวางโต	จะยืนโซติดปลอกไม่ออกเอย ฯ
	นายแก้ว แต่ง ร้องลำชมดงนอกสามชั้น

จุ๊บแจง

ค จุ๊บเอ๋ยจุ๊บแจง	เจ้ามีแรงควักข้าวเปียกให้ยายหรือ
เห็นจะเป็นแต่เขาเล่าลือ	จะยึดถือเอาเป็นจริงยังกริ่งใจ
ความเลื่องลือต่อต่อก่อให้วุ่น	อย่าเพ่อฉุนเชื่อนักมักเหลวไหล
ควรฟังหูไว้หูดูดูไป	พกหินไว้มีคุณกว่านุ่นเอย ฯ
	หลวงประสิทธิ์อักษรสาร (เทศ) แต่ง ร้องลำลองเรือ พระนคร

ดุเหว่า

ค ดุเอ่ยดุเหว่า	ฝีปากเจ้าเหลือเอกวิเวกหวาน
ผู้ใดฟังวังเวงบรรเลงลาญ	น่าสงสารน้ำเสียงเจ้าเกลี้ยงกลม
เป็นมนุษย์สุดดีก็ที่ปาก	ถึงจนยากพูดจริงทุกสิ่งสม
ไม่หลอนหลอกปลอกปลิ้นด้วยลิ้นลม	คนคงชมว่าเพราะเสนาะเอย ฯ
	นายแก้ว แต่ง ร้องลำเขมรใหญ่

นกกระจาบ

ค นกเอ๋ยนกกระจาบ	เห็นใบพงลงคาบค่อยเพียรขน
มาสอดสอยด้วยจงอยปากของตน	ราวกับคนช่างพินิจคิดทำรัง
ช่างละเอียดเสียดสลับออกซับซ้อน	อยู่พักร้อนนอนร่มได้สมหวัง
แม้นทำการหมั่นพินิจคิดระวัง	ให้ได้ดังนกกระจาบไม่หยาบเอย ฯ
	นายทัด เปรียญ แต่ง ร้องลำตะลุ่มโปง

หนูหริ่ง

ค หนูเอ๋ยหนูหริ่ง	ไววิ่งซ่อนซุกกุกกัก
ค้อนทับกับแจ้แย่ตารัก	เพราะชั่วนักไม่น่าจะปราณี
จะกินได้หรือมิได้ก็ไม่ว่า	ชั้นผ่อนผ้ากัดค้นจนป่นปี้
ทำสิ่งใดใช่ประโยชน์แม้นโทษมี	เป็นไม่ดีอย่าทำจงจำเอย ฯ
	นายแก้ว แต่ง ร้องลำจีนขวัญอ่อน

โอละเห่

ค โอเอ๋ยโอละเห่	คิดถ่ายเทตื่นนอนแต่ก่อนไก่
ทำขนมแชงม้าหากำไร	เกิดขัดใจกันในครัวทั้งผัวเมีย
ผัวตีเมียเมียด่าท้าขรม	ลืมขนมทิ้งไว้ไม่คนเขี่ย
ก้นหม้อเกรียมไหม้ไฟลวกเลีย	ขนมเสียเพราะวิวาทขาดทุนเอย ฯ
	สมเด็จ ฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงนิพนธ์  ร้องลำจีนต่อยหม้อ

ลิงลม

ค ลิงเอยลิงลม	ไฉนอมข้าวพองตรองไม่เห็น
ลิงก็มีฟันเขี้ยวเคี้ยวก็เป็น	มาอมนิ่งเล่นเล่นไม่เห็นควร
แม้ทำการสิ่งใดไม่ตลอด	มาท้อทอดกลางคันคิดหันหวน
ทำโอ้โอ้เอ้เอ้ลงเรรวน	คนจะสรวลบัดสีไม่ดีเอย ฯ
	นายทัด เปรียญ แต่ง ร้องลำสมิงทองมอญ

อิ่มก่อน

ค อิ่มเอ๋ยอิ่มก่อน	รีบจะไปดูละครโขนหนัง
ทิ้งสำรับคับค้อนไว้รุงรัง	เหมาคนอิ่มทีหลังให้ล้างชาม
การเฝ้าเอาเปรียบกันอย่างนี้	มิดีหนอเจ้าฟังเราห้าม
คบเพื่อนฝูงจงอุตส่าห์พยายาม	รักษาความสามัคคีจะดีเอย ฯ
	สมเด็จ ฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงนิพนธ์ ร้องลำสระบุหร่งนอก

ซุ่มมรดี

ค ซุ่มเอ๋ยซุมมรดี	จะเสียทีก็เพราะเพลินจนเลินเล่อ
ระวังตนอย่าเป็นคนเผลอเรอ	ระวังพูดอย่าให้เพ้อถึงความใน
แม้นใครไม่ระวังตั้งเป็นหลัก	เดินก็มักพลาดพื้นลื่นไถล
พูดก็มักพร่ำเผลอเพ้อเจ้อไป	ระวังไว้เป็นทุนแม่คุณเอย ฯ
	นายทัด เปรียญ แต่ง ร้องลำช้างประสานงา

 ที่มา:http://www1.mod.go.th/heritage/nation/misc/learning0.html